18-wieczne rzeźbiarstwo - Myślenice i okolice

Wśród figur przydrożnych na omawianym terenie do najstarszych, pochodzących z drugiej połowy XVIII wieku, należy posąg św. Floriana w Dobczycach (1768 r.) oraz w samych Myślenicach posąg
Chrystusa Nazareńskiego (1772 r.) i Chrystusa upadającego pod krzyżem. Z lat 1795 i 1798 — dwie figury z rzeźbami Piety u szczytu znajdujące się w Borzęcie i Myślenicach. Z kolei spotykamy bardzo dużą ilość figur z początku i pierwszej połowy XIX w., z których najstarsze to rzeźby Matki Boskiej Siedmiu Boleści i Szkaplerznej w Myślenicach (1804, 1806 r.), Matki Boskiej Różańcowej w Jaworniku (1804 r.), Chrystusa upadającego pod krzyżem w Bysinie (1804 r.), św. Jana Nepomucena w Łętowni (1805 r.), Chrystusa Nazareńskiego w Myślenicach (1806 r.) oraz szereg innych, głównie z lat 40-tych, występujących w Dobczycach, Drogini, Gdowie, Pcimiu, Rudniku, Skomielnej Czarnej,
Spytkowicach, Trzemeśni, Trzebuni itd. W końcu należy wymienić rzeźby z końca wieku XIX w Bulinie, Dobczycach, Kornatce i Tenczynie, wśród którjch wyróżniają się figury myślenickie wykonane przez Gubałów z Borzęty.

Rozwój rzeźbiarstwa na terenie powiatu myślenickiego.

Istniały także przypuszczalnie jakieś warsztaty kamieniarstwa artystycznego, o czym świadczą zdobione portale domów myślenickich i szczególnie duża ilość figur przydrożnych i nagrobków. W wieku XIX, a może już nieco wcześniej, ośrodkiem takim była wieś Borzęta. Przydrożne figury kamienne należą zresztą do bardzo popularnych na terenie woj. krakowskiego, przy czym ze szczególnym nasileniem występują w okolicach Żywca, Sącza oraz w powiecie bialskim, nowotarskim i wadowickim. W okolicach Myślenic możemy wśród figur przydrożnych wyróżnić dwa typy o charakterze architektonicznym i rzeźbiarskim, Pierwszy z nich ma formę kilkukondygnacjowego kamiennego słupa, którego ściany ozdobione są z trzech stron płaskorzeźbami. Na szczycie występuje figura świętego lub kamienny krzyż. Czasami figura umieszczona jest we wnęce, a całość zamyka dwuspadowy daszek zwieńczony rzeźbą świętego, kamiennym lub żelaznym krzyżem. Na cokole widnieją zazwyczaj daty, nazwiska fundatorów, niekiedy nawet twórców. Ten typ figury przydrożnej sięga tradycją wieku XVII i być może wywodzi się od formy nagrobka, na co wskazywałby barokowy nagrobek braci Stojanowskich (?) w Stojowicach z roku 1624, w postaci słupa pokrytego scenami z Męki Pańskiej. Do najstarszych przykładów tego typu figur na terenie pow. myślenickiego należy zaliczyć figurę z wsi Brzezowa-Folwark Gaik, której ściany zdobią płaskorzeźby przedstawiające Chrystusa Frasobliwego i trzy nieznane święte, pochodzące przypuszczalnie z wieku XVII.

Myślenice - rzeźba i malarstwo

Myślenice, stolica powiatu, stanowiły kiedyś poważny ośrodek odpustowy związany ze znajdującym się w kościele parafialnym obrazem Matki Boskiej. Obraz ten od roku 1633 uznany był za cudowny,
a dotycząca go literatura dewocyjna sięga połowy wieku XVII. O znaczeniu Myślenic
jako miejsca odpustowego wspomina Heleniusz w Rozmowach o Polskiej Koronie, że
„zawsze tam był wielki konkurs ludzi i to miejsce świętym w krakowskiej ziemi uznano”.
Z czasem jednak sława Myślenic blednie przy rozwijającej się w pobliżu Kalwarii Zebrzydowskiej,
gdzie znajdowała się replika obrazu myślenickiego wykonana w pierwszej połowie XVII wieku,
ciesząca się sławą obrazu cudownego. Do upadku Myślenic przyczynił się szczególnie
pierwszy najazd szwedzki (1655 r.), w czasie którego zrabowano liczne wota
z kaplicy cudownej Matki Boskiej. Resztę kosztowności zabrali Austriacy w roku 1809.
Myślenice zeszły więc z pozycji jednego z bardziej popularnych ośrodków odpustowych w Polsce
do roli centrum ważnego jedynie dla najbliższej okolicy.
Znaczenie Myślenic w wieku XVII i XVIII nasuwa jednak myśl, że wokół takiego ośrodka
mogła wytworzyć się pewna, mniej lub bardziej odrębna sztuka związana z miejscowym mieszczaństwem,  której tradycje mogły przechować się w sztuce ludowej następnych stuleci.
Nie bez wpływu pozostawało tu również bliskie sąsiedztwo Krakowa, a także Kalwarii Zebrzydowskiej, z którą łączyły Myślenice ścisłe związki nawet do ostatnich lat. Wiadomo np.,
że na terenie Myślenic działał popularny w pierwszej połowie XIX wieku malarz kalwaryjski,
Jan Jerzyczek, a z kolei, czynni w Myślenicach przed ostatnią wojną rzeźbiarze ludowi
Bolesław Skomielski i Tomasz Dyrda z Jasienicy wykonywali figurki świątków, dla kramarzy odpustowych z Kalwarii Zebrzydowskiej. Najstarszą tradycję posiada na terenie powiatu myślenickiego rzeźba kamienna. Wytworzenie się ośrodków kamieniarskich wokół Myślenic wiązało się oczywiście ze złożami tzw. kamienia myślenickiego (piaskowiec) w Borzęcie, Dobczycach, Drogini, Porębie, które były w eksploatacji już w wieku XVI. W związku z tym znajdowało się tu kilka warsztatów kamieniarskich (Poręba, Trzemeśnia), produkujących głównie kamienie młyńskie.